TÜRKİYE’DE ŞEHİR ASAYİŞ SUÇLARI:
DAĞILIŞ VE BAŞLICAÖZELLİKLERİ
Özet
Bu
araştırmada Türkiye şehir yerleşmelerindeki asayiş suçları coğrafî bakış ile
değerlendirilmiştir. Araştırmada asayiş suçlarının gelişimi, dağılışı ve temel
özelliklerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Toplam asayiş suçları, şahsa ve
mala karşı suçlar olarak tasnif edilerek ele alınmış ve şehirlere göre dağılış
haritaları çizilmiştir. Türkiye’de şehirler arasında farklılıklar görülmekle
birlikte asayiş suçları artmaktadır. Büyük nüfuslu, sosyoekonomik açıdan
gelişmiş, şehirleşme oranı yüksek ve göç alan Türkiye’nin batı yarısında
suçların daha fazla olduğu görülmektedir. Özellikle mala karşı suçların büyük
şehirlerde yüksek olduğu belirlenmiştir.
Anahtar Sözcükler: Şehir suçları, suç dağılımı, şahsa
karşı suçlar, mala karşı suçlar
Giriş
Suç olayları, fail, mağdur, zaman ve mekân bakımından farklı
özelliklerinin yanı sıra, kişiyi suça iten sosyal, ekonomik ve biyolojik
nedenlere bağlı olarak, oldukça çeşitlilik göstermektedir. Oluşumunda birçok
faktörün etkili olduğu suç olaylarını, sosyoloji, psikoloji, yönetim, hukuk,
kriminoloji, tarih ve coğrafya gibi çeşitli disiplinler kendi yöntemleri içinde
ele almaktadır.
Ülkelerin sürdürülebilir kalkınması, toplumda huzur ve güvenliğin
sağlanmasını gerekli kılmaktadır. Dünyada, ülkelerin sosyoekonomik yapılarına
bağlı olarak farklılıklar göstermekle birlikte, suç olaylarındaki artış global
bir problem olarak karşımıza çıkmakta (UNCHS, 1998) ve suçlarla ilgili çalışmalar
giderek önem kazanmaktadır.
Suç araştırmaları, suç ile suçun işlendiği ‘yer’ arasında anlamlı
ilişkiler bulunduğunu ortaya koymaktadır (Knox, 1994; Brantingham, 1993;
Warren, 1998; Harries, 1999; Cozens, 2002; Aksoy, 2004; Appiahene-Gyamfi, 1998;
Yuen, 2004; Karakaş, 2004). Bu durum, mekân bilimi olarak coğrafyanın suç
olaylarına ilgi duymasına ve suç araştırmalarında coğrafî bilgi ve tekniklerden
yararlanılmasına neden olmuştur. Suçların farklı dağılış özellikleri
göstermesi, bazı yerlerde artarken bazı yerlerde azalması, olayın mekânsal
açıdan ele alınmasını gerektirmektedir. Coğrafyada mekân, merkezî bir rol
üstlenmekte ve mekânın insan deneyimi ile zenginleşmiş şekli olan yerin
incelenmesine ayrı bir önem verilmektedir (Tümertekin ve Özgüç, 1997:45).
Coğrafya, suç yeri, suça etki eden faktörlerin mekânsal ilişkileri ve suç
dağılımının açıklanmasında önemli katkı sağlamaktadır.
Türkiye’deki suç olaylarında, il ve ilçe merkezleri (belediye sınırları
içinde kalan yerler) polisin, bunların dışında kalan alanlar ise; jandarmanın
sorumluluğundadır. Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE), il ve ilçe merkezlerini
şehir olarak kabul etmektedir. Buna göre Türkiye nüfusunun % 64.9’u (DİE, 2000)
şehir yerleşmelerinde, başka ifade ile polisin sorumluluk alanında yer
almaktadır. Şehrin coğrafî tanımı farklı olmakla birlikte, bu araştırmada il ve
ilçe merkezleri şehir olarak kabul edilmiştir.
Bu çalışma, Türkiye’nin tüm şehirlerindeki asayiş suçlarına
odaklanmıştır. Araştırma suçların gelişimi, dağılışı ve temel özelliklerinin
ortaya konulması ile sınırlandırılmıştır.
Yöntem
Araştırmada, Emniyet Genel Müdürlüğü’nden alınan asayiş suçlarına ait
veriler kullanılmıştır. Bu verilerde, asayiş suçları, şahsa karşı suçlar ve
mala karşı suçlar olarak iki grupta değerlendirilmekte ve her iki grupta yer
alan suçlarla ilgili ayrıntılı istatistikî bilgiler bulunmaktadır.
Toplam asayiş suçları ile şahsa ve mala karşı suçların şehirlere göre
dağılımı ve 2001-2003 dönemi artış oranları belirlenmiştir. Daha sağlıklı
sonuçlara ulaşılması için; 2000 Genel Nüfus Sayımlarına göre şehir
nüfuslarının, Üssel (Exponential) Artış Yöntemi kullanılarak, 2003 yılı
projeksiyonları yapılmıştır (bk. Çizelge 1). Dağılım ve artış haritalarında
şehirlerin değerleri il siyasî sınırları içerisinde gösterilmiştir.
Kamuoyu gündeminde önemli bir yer tutması nedeniyle, nüfusu bir milyonu
aşan büyük şehirlerde suçlar detaylı olarak ele alınmıştır.
Türkiye’de Asayiş Suçları
İç İşleri Bakanlığı suçları, trafik, asayiş, kaçakçılık ve toplum
suçları olarak tasnif etmektedir. Buna göre Türkiye’de 2003 yılında meydana
gelen (trafik suçları hariç) toplam 342664 suç olayının 322189’u asayiş suçu
(%94); 15007’si kaçakçılık (%4,4); 3676’sı toplum suçları (%1) ve 2176’sı terör
(%0,6) suçlarıdır.
Şekil 1. Türkiye’de Asayiş
Suçlarının Gelişimi
Türkiye’de asayiş suçları 1994-2003 döneminde, 1999 ve 2000 yılı hariç,
sürekli artış göstermiştir (bk. Şekil 1). 1994 yılında 196532 olan suç sayısı
2003’te 322189’a çıkarak 1994-2003 döneminde % 63,9 oranında artmıştır. Suç
sayısının özelikle 1994-1996 ve 2000-2001 dönemlerinde hızlı artışı dikkati
çekmektedir. Suç sayısının hızlı artışı gösterdiği 1994-1996 ve 2000-2001
dönemleri, Türkiye’de ekonomik krizlerin yaşandığı ve yüz binlerce kişinin
işsiz kaldığı (Yılmaz, 2005) dönemlere (1994, 2000 ve 2001) denk gelmektedir.
İşsizlik gerek birey, gerekse içinde yaşadığı toplum açısından ekonomik ve
sosyal birçok sorunu beraberinde getirmektedir. Dolayısıyla söz konusu ekonomik
krizlerin suçu artırıcı bir etkide bulunduğu düşünülebilir. Nitekim; çok sayıda
teorik ve deneysel çalışmada, cezaların caydırıcılığı, yakalanma olasılığı,
yoksulluk düzeyi ve işsizlik oranı gibi çeşitli değişkenleri suçu açıklama
konusunda kullanılmıştır. Suç oluşturan nedenlerin ülkeden ülkeye
değişmektedir.. Yine suçun nedeni, suçun türüne bağlı olarak da değişiklik
göstermektedir. Ancak genel kanı işsizlik oranının suçu etkilediği yönündedir
(İçli, 2001:159; Hojman, 2002:127; Chamlin ve Cochran, 2000:453; Peternoster ve
Bushway, 2001:456; Fade-i Tehrani, 1990; YANG ve LESTER, 1994:126)
Türkiye’de asayiş suçlarının coğrafî dağılımına bakıldığında, sayıca en
çok asayiş suçu İstanbul (82529), Ankara (30887), İzmir (22482), Bursa (16787)
ve Antalya (14677) gibi büyük şehirlerde meydana gelmektedir. Türkiye’nin en kalabalık
nüfuslu bu şehirlerinde suçun sayıca fazla olması beklenen bir durumdur. Bu
nedenle, bir yerin suç durumunun belirlenmesinde sadece suç sayısının esas
alınması yetersiz kalmaktadır. Bu konuda suçun nüfusa bölünmesi ile elde edilen
suç oranı, daha iyi bir gösterge olmaktadır. Suç oranı, literatürde 100000
kişiye düşen suç sayısı olarak verilmektedir. Buna göre, Türkiye’de asayiş
suçlarının dağılımına bakıldığında illerin suç oranları 134 (Erzincan) ile 1372
(Antalya) arasında değişmektedir. Türkiye genelinde bu oran 674’tür. Türkiye’de
28 şehirde suç oranı Türkiye oranının üzerindedir ve bunlardan Gaziantep,
Kilis, Ardahan ile Tunceli dışındakiler Türkiye’nin batı yarısında yer
almaktadır. Karadeniz bölgesinde Sinop, Çorum, Kastamonu, Bartın, Zonguldak ve
Düzce; Marmara Bölgesinde İstanbul, Yalova, Bursa ve Edirne; Ege ve Akdeniz
Bölgelerinde İzmir, Muğla, Antalya, Burdur ve Mersin; İç Anadolu Bölgesinde
Niğde, Kırşehir, Nevşehir, Ankara ve Çankırı suç oranının yüksek olduğu
yerlerdir.
Çizelge 1. Şehir Nüfusları, Asayiş
Suçları, Yüz Bin Kişiye Düşen Suç Sayısı ve Artış Oranı, 2003
ŞN:Şehir Nüfusu, YDS: Yüz Bin Kişiye Düşen Suç, SAO:
2001-2003 Dönemi Suç Artış Oranı(%),
SS:Suç Sayısı (Emniyet Genel
Müdürlüğü)
Türkiye’de suç oranının en yüksek olduğu on şehir; sırasıyla Antalya
(1372), Bartın (1255), Niğde (1228), Burdur (1196), Mersin (1077), Muğla (965),
Kastamonu (963), Gaziantep (950), Bursa (928) ve Ardahan’dır (925) (bk. Çizelge
1 ve Harita 1). Söz konusu şehirleri belirli özelliklerine göre, kendi içinde
iki gruba ayırmak mümkündür. Buna göre Antalya, Mersin, Bursa, Gaziantep ve
Muğla’nın oluşturduğu grup büyük nüfuslu, şehirleşme oranı (Muğla hariç) ve
sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi yüksek ve göç alan (Gaziantep dışında) yerler
oldukları görülmektedir. Bu gruptakilerin toplam asayiş suçları içerisinde mala
karşı suçun belirgin fazlalığı da (Muğla dışında) ortak özelliklerindendir.
Diğer grubu oluşturan Bartın, Niğde, Burdur, Kastamonu ve Ardahan ise
Türkiye’de az nüfuslu, şehirleşme ve sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi düşük,
göç veren yerlerdir ve toplam asayiş suçları içerisinde şahsa karşı suçlar
fazladır.
Türkiye’de asayiş suçlarının en az görüldüğü yerler, Erzincan (134),
Hakkari (181), Rize (202), Şırnak (220), Muş (228), Adıyaman (269), Erzurum
(279), Mardin (295), Van (297) ve Şanlıurfa’dır (313). Coğrafî dağılış olarak,
Türkiye’nin doğu yarısındaki bu şehirlerin Rize dışındaki tamamı Doğu ve
Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yer almaktadır. Belirgin ortak özellikleri,
sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi bakımından Türkiye’nin az gelişmiş yerleri
olmaları, göç vermeleri ve şehirleşme oranlarının düşük olmasıdır (bk. Çizelge
5).
1994-2003 arası on yıllık dönemde asayiş suçları Türkiye genelinde %63.9
oranında artmıştır. Artış oranlarının şehirlere göre dağılımı farklılıklar
göstermektedir. Bu dönemde dokuz şehirde suç sayısı %-9 ile -75 (sırasıyla
Manisa, Elazığ, Muş, Kayseri, Erzurum, Çanakkale, Bolu, Rize, Erzincan)
arasında azalma gösterirken, 72 şehirde %1 ile 542 arasında artmıştır. En
yüksek artışlar Ardahan (542), Tunceli (538) ve Kastamonu’da (456)
gerçekleşmiştir (bk. Çizelge 1 ve Harita 2). Gerek yüksek artış, gerekse azalma
gösteren yerlerin bölgesel bir dağılış göstermedikleri ve bir kümelenme
oluşturmadıkları görülmektedir.
Türkiye’de Şahsa Karşı Suçlar
Şahsa karşı suçlar; öldürme; müessir fiil (yaralama ve darp); genel adap
ve aile nizâmı ile şahıs hürriyeti aleyhine suçlar (insan kaçırma, rehin alma,
tehdit, aile fertlerine kötü muamele, hakaret, müstehcen hareketler, ırza
geçme, taciz, fuhuş ve kumar gibi); devlet idaresi aleyhine işlenen suçlar
(devlet memurlarına darp, saldırı, rüşvet, zimmet gibi) ve diğer suçlar (insan
ticareti, ateşli silah taşıma ve intihar gibi) olarak ayrılmaktadır.
Türkiye genelinde şahsa karşı suçlar içerisinde en çok (%42.2) yaralama
olayları meydana gelmektedir. İntihara teşebbüs, ateşli silahlar kanununa
muhalefet, devlet güçlerine karşı gelmek ve saldırı, aile fertlerine kötü
muamele, tehdit ve insan kaçırma en çok işlenen suçlar arasındadır. Öldürme,
yaralama, tehdit ve aile fertlerine kötü muamele gibi şiddet içeren suçlar
%51.2 gibi yüksek bir orandadır. 2001-2003 döneminde şahsa karşı suçlar,
Türkiye genelinde %4 oranında artış göstermiştir. En çok artış tehdit (%24)
suçunda olmuştur. Devlet aleyhine işlenen suçlar %20, öldürme olayları %6.5,
genel adap ve aile nizamı ile şahıs hürriyeti aleyhine suçlar %4.2 oranında
artmıştır. Aynı dönemde insan kaçırma, fuhuş, kumar ve intihar suçlarında ise
azalma görülmüştür (bk. Çizelge 2).
Çizelge 2. Şahsa Karşı Suçlar, 2001
ve 2003
SAO: 2001-2003 Dönemi Suç Artış Oranı (%)
SS: Suç Sayısı ( Emniyet Genel
Müdürlüğü)
Şahsa karşı suçların coğrafî dağılımına bakıldığında Orta ve Batı
Karadeniz’de yer alan Sinop, Kastamonu, Bartın, Zonguldak, Çankırı, Çorum ve
buradan güneye doğru bir hat şeklinde İç Anadolu Bölgesinde Kırşehir, Nevşehir
ve Niğde’de yoğunluk göstererek bir kümelenme meydana getirdiği görülmektedir.
Yine Burdur, Muğla, Kars, ve Ardahan şahsa karşı suç oranının yüksek olduğu
yerlerdir.
Şahsa karşı suçlarda 100000 kişiye düşen suç sayısı, şehirlere göre 88
(Erzincan) ile 828 (Bartın) arasında değişmektedir. Türkiye ortalaması 301’dir.
Türkiye ortalaması üzerindeki yerlerin çoğunluğu Orta ve Batı Karadeniz, Güney
Marmara, Ege ve İç Anadolu bölgelerinde yer almaktadır.
Çizelge 3. Şahsa Karşı Suçlar, Yüz
Bin Kişiye Düşen Suç Sayısı ve Suç Artış Oranı, 2003
YDS: Yüz Bin Kişiye Düşen Suç
SAO: 2001-2003 Dönemi Suç Artış Oranı (%)
SS: Suç Sayısı (Emniyet Genel Müdürlüğü)
Türkiye’de şahsa karşı suçların en yüksek olduğu yerler sırasıyla;
Bartın, Niğde, Burdur, Ardahan ve Kastamonu’dur (bk. Çizelge 3 ve Harita 3).
Söz konusu şehirlerin genelde az nüfuslu olmalarının yanı sıra, şehirleşme
oranı ve sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi düşük, göç veren yerler olmaları
ortak özellikleridir.
Türkiye’de şahsa karşı suç oranı en yüksek üç şehirdeki suç türleri
incelendiğinde, her üç şehirde de suçların en büyük kısmını yaralama olayları
oluşturmaktadır (Bartın’da %46, Niğde’de %43, Burdur’da %39). Bartın ve
Burdur’da en çok işlenen suçlar, yaralama, intihara teşebbüs ve aile fertlerine
kötü muamele iken, Niğde’de yaralama suçunu, tehdit ve kolluk kuvvetlerine
karşı gelmek takip etmektedir.
Şahsa karşı suçların en düşük oldukları yerler Erzincan (88), Hakkari
(101), Rize (127), Muş (138) ve Şırnak’tır (157). Genelde az nüfuslu olan ve
göç veren bu şehirlerde, şehirleşme ve sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi de
düşüktür (bk. Çizelge 5).
Şahsa karşı suçların en yüksek ve en düşük olduğu yerler farklı coğrafî
dağılış göstermekle birlikte, nüfus, şehirleşme, göç ve sosyoekonomik
gelişmişlik bakımından benzer özellikler göstermektedir.
2001-2003 döneminde şahsa karşı suçlar 48 şehirde artarken, 32’sinde
azalmıştır. Diyarbakır’da değişmemiştir. En yüksek artışlar sırasıyla Karaman
(%202), Kastamonu (%145), Giresun’dadır (%144). birçok şehirde artış, Türkiye
oranının (%4) çok üzerindedir. Şahsa karşı suçlarda azalma oranları %-1 (Çorum)
ile %-37 (Aksaray) arasında değişmektedir (bk. Çizelge 3 ve Harita 4). Suç artış
ve azalış oranları her yıl değişmekle birlikte, bazı yıllardaki belirgin
değişiklikleri açıklamak için şehir ölçeğinde ayrıntılı suç çalışmalarına
gereksinim vardır.
Türkiye’de Mala Karşı Suçlar
Türkiye’de asayiş suçlarının çoğunluğunu (%55) mala karşı suçlar
oluşturmaktadır. Mala karşı suçlar içinde hırsızlık suçları %81,1 gibi yüksek
bir orandadır. Daha sonra dolandırıcılık ve mala zarar vermek ve benzeri suçlar
(%10.7), gasp/yağma (%2.3), yangın (%1.9) suçları gelmektedir. Hırsızlık; en
çok evden, iş yerinden, oto hırsızlığı ve otodan hırsızlık şeklinde
gerçekleşmektedir. Gasp/yağma suçlarının büyük bir kısmı şahıstan gasp
şeklindedir (bk. Çizelge 4).
Türkiye’de mala karşı suçlar daha çok Türkiye’nin güney ve batı
kıyılarında yoğunluk göstermektedir. Türkiye’nin güneyinde Mersin’den
başlayarak batıya doğru Antalya, Muğla, Aydın, İzmir; Marmara Bölgesinde Bursa
ve İstanbul; Batı Karadeniz’de Düzce, Zonguldak ve Bartın; İç Anadolu’da Ankara
ve Niğde; Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Gaziantep, mala karşı suçların yüksek
olduğu yerlerdir (bk. Harita 5). Buna karşılık, Yozgat, Aksaray, Karaman,
Isparta ile Bilecik, Doğu Karadeniz, Doğu ve Güneydoğu Anadolu şehirlerinin
büyük bir kısmında düşüktür.
Çizelge 4. Mala Karşı Suçlar, 2001
ve 2003
SAO: 2001-2003 Dönemi Suç Artış Oranı (%)
SS: Suç Sayısı (Emniyet Genel Müdürlüğü)
Türkiye genelinde mala karşı suç ortalaması 373’tür. Bu oran, en düşük
51 (Erzincan) ile en yüksek 878 (Antalya) arasında değişmektedir. Antalya
(878), İstanbul (607), Gaziantep (583), Muğla (505), Bursa (498) ve Mersin
(477) mala karşı suç oranının en yüksek olduğu yerlerdir. Türkiye’de mala karşı
suçların genelde şehirleşme oranı ve sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi yüksek,
büyük nüfuslu şehirlerde yoğunlaştığı görülmektedir (bk. Çizelge 5).
Çizelge 5. Mala Karşı Suçlar, Yüz
Bin Kişiye Düşen Suç Sayısı ve
Suç Artış Oranı, 2003
SS: Suç Sayısı (Emniyet Genel Müdürlüğü)
SAO: Suç Artış Oranı
YDS: Yüz Bin Kişiye Düşen Suç
Türkiye’de 2001-2003 döneminde şahsa karşı suçlar %4 oranında artarken,
mala karşı suçlar %10.8 oranında artmıştır. Mala karşı suçlarda en yüksek
artış; %1012 oranıyla mala zarar vermek suçunda olmuştur. Bilişim suçları %417,
hayvan hırsızlığı %60 ve hükûmet emirlerine karşı gelmek %57.1, hırsızlık
suçları %10.1 oranında artmıştır. Hırsızlık suçları içinde en yüksek artış
evden, otodan ve oto hırsızlığında olmuştur. 2001-2003 döneminde
dolandırıcılık, emniyeti suiistimal, yankesicilik ve kapkaççılık suçlarında ise
azalma görülmüştür.
2001-2003 döneminde mala karşı suç artış oranlarının şehirlere
dağılımına bakıldığında, 44 şehirde Türkiye oranının (%10.8) üzerinde artış
görülmektedir. En yüksek artış, Kastamonu (%169), Burdur (%148), Kilis (%132),
Niğde (%109), Karaman (%102) ve Düzce’dedir (%101). 27 şehirde mala karşı
suçlarda azalma meydana gelmiştir. En çok azalma; Tunceli (%-38), Muğla (%-37),
Zonguldak (%-34), Rize (%-33), Çanakkale (%-26), Sinop (%-25) ve Kars’tadır
(%-24).
Büyük Şehirlerde Suçlar
Türkiye’de suç sayıca en çok İstanbul (82529), Ankara (30887), İzmir
(22482), Bursa (16787), Antalya (14667), Mersin (11551) ve Gaziantep (10532)
şehirlerinde işlenmektedir. Nüfus bakımından büyük şehirlerde suçun diğer
şehirlerden sayıca fazla olması tabii bir durum olmakla birlikte kamuoyunun dikkatini
çekmektedir. Yazılı ve görsel basında çıkan haberler, dikkatlerin büyük
şehirlerdeki suçlar üzerinde yoğunlaşmasına neden olmaktadır.
Araştırmanın bu bölümünde 2003 yılı nüfusu bir milyonu aşan, İstanbul,
Ankara, İzmir, Bursa, Adana, Konya, Gaziantep, Antalya ve Mersin şehirlerindeki
suç durumu ele alınmıştır. 2003 yılında Türkiye’de işlenen toplam 322189 asayiş
suçunun %63.1’i (203409); 144186 şahsa karşı suçun %48.6’sı (70217) ve 178003
mala karşı suçun %74,8’i (133192) nüfusu bir milyonu aşan dokuz büyük şehirde
gerçekleşmiştir.
Büyük şehirlerde 100000 kişiye düşen suç oranı Adana (429) ve Konya
(535) dışında Türkiye oranının (674) üzerindedir. Suç oranı Antalya (1372) ve
Mersin’de (1077) oldukça yüksektir. Antalya, Türkiye’de suç oranı en yüksek
şehirler arasında yer almaktadır. İstanbul (832), Ankara (816), İzmir (764)
Türkiye oranının üzerinde olmasına rağmen, kamuoyunda bilindiğinin aksine,
Türkiye’de en çok suç işlenen merkezler olmadıkları görülmektedir.
Büyük şehirlerdeki asayiş suçlarına, şahsa ve mala karşı suçlar
ayırımında bakıldığında, şahsa karşı suç oranı, Ankara (377), Antalya (391),
Bursa (372), Gaziantep (311), Mersin (450) ve Konya’da (342), Türkiye oranının
üzerinde olmakla birlikte Mersin dışında yüksek değildir. Adana (258), İstanbul
(199) ve İzmir’de (284) ise; Türkiye oranının altındadır. 2001-2003 döneminde
şahsa karşı suçlar, Gaziantep (%-3), Mersin (%-1) ve İstanbul’da (%-13)
azalmış, Ankara’da ise %1 oranında artış göstermiştir. Adana (%23), Bursa (%19)
ve Konya’da (%43) artış oranı, Türkiye oranının (%4) oldukça üzerindedir (bk.
Çizelge 3).
Yaralama, aile fertlerine kötü muamele, intihara teşebbüs, kumar oynamak
ve oynatmak, meskun mahalde silah atmak ve 6136 ateşli silahlar kanununa
muhalefet, büyük şehirlerde çok işlenen şahsa karşı suçlardır. Diğer büyük
şehirlerden farklı olarak Ankara’da tehdit ve Bursa’da insan kaçırma çok
işlenen suçlar arasındadır (bk. Çizelge 1). Yaralama, bütün büyük şehirlerde,
en çok işlenen suçtur. Yaralamayı, Ankara ve İzmir’de aile fertlerine kötü
muamele, Bursa ve Konya’da intihara teşebbüs, Adana’da kumar oynamak ve
oynatmak, Gaziantep’te meskun mahalde silah atmak suçları takip etmektedir.
Çizelge 6. Büyük Şehirlerde Şahsa
Karşı Suçlar 2003
Kaynak: Emniyet Genel Müdürlüğü
Büyük şehirlerde (Konya ve Adana dışında) mala karşı suçlar şahsa karşı
suçlardan daha fazladır. 100000 kişiye düşen mala karşı suç oranı 163 (Konya)
ile 878 (Antalya) arasında değişmektedir. Mala karşı suç oranı Ankara (399),
Bursa (498), Gaziantep (583), Mersin (477), İstanbul (607) ve Antalya’da (878)
Türkiye oranının üzerindedir. Adana (167) ve Konya’da (163) ise düşüktür.
Çizelge 7. Büyük Şehirlerde Mala
Karşı Suçlar, 2003
Kaynak: Emniyet Genel Müdürlüğü
Mala karşı suçlar içerisinde hırsızlık birinci sırada yer almaktadır.
İstanbul ve Bursa’da oto hırsızlığı; Gaziantep’te otodan hırsızlık; Ankara,
İzmir, ve Antalya’da evden; Adana, Konya ve Mersin’de işyerinden hırsızlık öne
çıkmaktadır. Hırsızlıktan sonra İstanbul ve Antalya’da şahıstan gasp ve dolandırıcılık,
Gaziantep ve Mersin’de mala zarar vermek ve dolandırıcılık, Ankara ve Konya’da
hükûmet emirlerine karşı gelmek ve mala zarar vermek, İzmir ve Bursa’da
emniyeti suiistimal ve mala zarar vermek, Adana’da ise şahıstan gasp ve hükûmet
emirlerine karşı gelmek izlemektedir.
2001-2003 döneminde büyük şehirlerde (İstanbul dışında) mala karşı suç
artış oranları, Türkiye oranının üzerinde gerçekleşmiştir.
Sonuç
Dünyada ülkeden ülkeye değişmekle birlikte suçlar genel olarak artış
eğilimi göstermektedir. Suçun önlenmesi, bireylerin emniyet ve güvenliğini
sağlamasının yanı sıra ülkelerin gelişmesinde de etkili olmaktadır. Bu nedenle
suçu önleme konusu öncelik kazanmakta, suç araştırmaları önem taşımaktadır. Bu
araştırma Türkiye şehirlerindeki asayiş suçlarının başlıca özellikleri ve
coğrafî dağılışlarına odaklanmıştır.
Türkiye’de asayiş suçları giderek artmaktadır. Suç sayısı 1994-1996 ve
2000-2001 dönemlerinde diğer yıllara göre daha hızlı artış göstermiştir.
Türkiye’de 1994, 2000 ve 2001 yıllarında ekonomik krizlerin yaşanması ve yüz
binlerce kişinin işsiz kalması işsizlik ile suç arasında bir ilişkinin
varlığını düşündürmektedir. 1994-2003 arası on yıllık dönemde asayiş suçları
Türkiye genelinde %64 oranında artmıştır. Artış oranlarının şehirlere göre dağılımı
farklılıklar göstermektedir. Bu dönemde dokuz şehirde suç sayısı azalma
gösterirken, 72 şehirde artmıştır.
Türkiye’de sayıca en çok asayiş suçu İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve
Antalya gibi büyük şehirlerde meydana gelmektedir. 100000 kişiye düşen suç
oranı; Türkiye genelinde 674’tür. En düşük suç oranı Erzincan’da, en yüksek ise
Antalya’dadır. Gaziantep, Kilis, Ardahan ile Tunceli dışında, suç oranı Türkiye
oranının üzerinde olan şehirler, Türkiye’nin batı yarısında yer almaktadır.
Antalya, Mersin, Bursa, gibi suç oranının en yüksek olduğu şehirlerin
bir kısmı; büyük nüfuslu, şehirleşme oranı ve sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi
yüksektir ve göç almaktadır. Diğer taraftan, suç oranının yüksek olduğu Bartın,
Niğde, Burdur, Kastamonu ve Ardahan ise az nüfuslu, şehirleşme ve sosyoekonomik
gelişmişlik düzeyi düşük, göç veren şehirlerdir. Türkiye’de asayiş suçlarının
en az görüldüğü şehirlerin Rize dışındaki tamamı Doğu ve Güneydoğu Anadolu
bölgelerinde yer almaktadır. Bu şehirlerin belirgin ortak özellikleri,
sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi bakımından Türkiye’nin az gelişmiş yerleri
olmaları, göç vermeleri ve şehirleşme oranlarının düşük olmasıdır.
Türkiye’de en çok suç işlenen şehirlerin hem büyük nüfuslu, şehirleşme
oranı ve sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi yüksek olmaları ve göç almaları hem
de az nüfuslu, şehirleşme ve sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi düşük, göç veren
yerler olmaları kendi içinde tezatlık taşımaktadır. Bu durum şahsa karşı ve
mala karşı suçların dağılımları ile açıklık kazanmaktadır.
Türkiye genelinde şahsa karşı suçlar içerisinde en çok yaralama olayları
meydana gelmektedir. Yaralamayı, öldürme, tehdit ve aile fertlerine kötü
muamele gibi şiddet içeren suçlar izlemektedir. Şahsa karşı suçların coğrafî
dağılımına bakıldığında en çok suç oranına sahip şehirlerin; Batı ve Orta
Karadeniz ile İç Anadolu Bölgesinde kümelenme meydana getirdiği görülmektedir.
Yine güneybatı Anadolu ile kuzeydoğu Anadolu’da da kümelenmeler oluşmuştur.
Şahsa karşı suçların Türkiye oranı 301’dir. Türkiye oranı üzerinde suç işlenen
şehirlerin çoğunluğu Orta ve Batı Karadeniz, Güney Marmara, Ege ve İç Anadolu
bölgelerinde yer almaktadır. Türkiye’de şahsa karşı suç oranının en yüksek
olduğu Bartın, Niğde, Burdur, Ardahan ve Kastamonu gibi şehirlerin genelde az nüfuslu,
şehirleşme oranı ve sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi düşük olmaları, göç
vermeleri ortak özellikleridir. Ancak şahsa karşı suçların düşük olduğu
şehirler de (Erzincan, Hakkari, Rize, Muş ve Şırnak) benzer özellikler
taşımaktadır.
Türkiye’de asayiş suçlarının yarıdan fazlasını mala karşı suçlar
oluşturmaktadır ve hırsızlık mala karşı suçların büyük bölümünü teşkil
etmektedir. Türkiye’de mala karşı suçlar daha çok kıyı şehirlerinde (Mersin,
Antalya, Muğla, Aydın, İzmir, Bursa, İstanbul, Düzce, Zonguldak ve Bartın)
yoğunluk göstermektedir. İç kesimlerde ise Ankara, Niğde ve Gaziantep mala
karşı suçların yüksek olduğu yerlerdir. Doğu Karadeniz, Doğu ve Güneydoğu
Anadolu şehirlerinin büyük bir kısmında mala karşı suç oranı düşüktür. Türkiye
genelinde mala karşı suç oranı 373’tür. Türkiye’de mala karşı suç oranının en
yüksek olduğu yerler (Antalya, İstanbul, Gaziantep, Muğla, Bursa ve Mersin),
genelde şehirleşme oranı ve sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi yüksek, büyük
nüfuslu ve göç almaktadır.
Suç artış oranları, kendi içinde ve şehirlere göre farklılıklar
göstermektedir. Türkiye’de mala karşı suçlar, şahsa karşı suçlara göre daha
fazla artmaktadır. 2001-2003 döneminde 32 şehirde şahsa karşı suç azalırken, 48
şehirde artmış, Diyarbakır’da değişme meydana gelmemiştir. Aynı dönemde 71
şehirde mala karşı suç oranı artmıştır. Bu şehirlerden 27’sinde Türkiye
oranının altında, 44 şehirde ise; üstünde artış meydana gelmiştir. Gelir
dağılımındaki adaletsizlik, şehirdeki gelir grupları arasındaki sosyoekonomik
farklılıklar ve işsizlik, özellikle büyük şehirlerde mala karşı suçların
artışını desteklemektedir. Suç artış ve azalış oranları her yıl değişmekle
birlikte, bazı yıllardaki belirgin değişiklikleri açıklamak için şehir
ölçeğinde ayrıntılı suç çalışmalarına gereksinim vardır.
Türkiye’de suç sayıca en çok İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Antalya,
Mersin ve Gaziantep şehirlerinde işlenmektedir. 2003 yılında Türkiye’de işlenen
toplam asayiş suçun çoğu, özellikle mala karşı suçların büyük bölümü nüfusu bir
milyonu aşan dokuz büyük şehirde gerçekleşmiştir. Adana ve Konya dışındaki
büyük şehirlerde suç oranı Türkiye oranının üzerindedir. İstanbul, Ankara,
İzmir Türkiye oranının üzerinde olmasına rağmen, Türkiye’de en çok suç işlenen
merkezler değillerdir. Antalya ise; Türkiye’de suç oranı en yüksek şehirler
arasında yer almaktadır.
Büyük şehirlerdeki şahsa karşı suçlara bakıldığında, Ankara, Antalya,
Bursa, Gaziantep, Mersin ve Konya, Türkiye oranının üzerinde olmakla birlikte
Mersin dışında yüksek değildir. Adana, İstanbul ve İzmir’de ise; Türkiye
oranının altındadır. Büyük şehirlerde genelde mala karşı suçlar, şahsa karşı
suçlardan daha fazladır. Mala karşı suç oranı Ankara, Bursa, Gaziantep, Mersin,
İstanbul ve Antalya’da Türkiye oranının üzerinde; Adana ve Konya’da ise altındadır.
Mala karşı suçlar içerisinde hırsızlık birinci sırada yer almaktadır. 2001-2003
döneminde büyük şehirlerde (İstanbul dışında) mala karşı suç artış oranları,
Türkiye oranının üzerinde gerçekleşmiştir. Görüldüğü gibi, büyük şehirlerde suç
oranı, kamuoyunda bilindiğinin aksine, genelde suç oranı en yüksek yerler
değildir.
Genel olarak asayiş suçları, şehirleşme ve sosyoekonomik açıdan daha
gelişmiş ve göç alan Türkiye’nin batı yarısında yoğunluk göstermektedir. Bu
genel dağılış içinde, az nüfuslu ve şehirleşme oranı düşük yerlerde şahsa karşı
suçların; göç alan ve sosyoekonomik düzeyi yüksek yerlerde mala karşı suçların
oranının yüksek olduğu görülmüştür.
Toplum ve bireyi doğrudan etkileyen şahsa ve mala karşı suçların
toplumda güvenlik endişesi oluşturmayacak düzeye çekilmesi bir zorunluluktur.
Suçun önlenmesine yapılacak yatırımlar, suçluların yakalanmasına harcanan
çabadan daha yararlı olacaktır. Bu nedenle bilim insanları, kendi alanlarının
bakış açıları ve yöntemleri ile suç üzerinde araştırmaları yapmalıdır. Bu
araştırmada Türkiye’de şahsa ve mala karşı suçların dağılımında nüfus,
sosyoekonomik gelişmişlik, göç ve şehirleşme gibi çeşitli faktörlerin etkili
olduğu izlenimi edinilmektedir. Bu tür coğrafi faktörlerin yanı sıra,
Türkiye’de hızlı nüfus artışı, kontrolsüz ve hızlı şehirleşme, işsizlik oranı,
turizm faaliyeti, polis sayısı, polis başına düşen kişi sayısı, karakol sayısı
ve dağılımı, boşanma oranları, eğitim düzeyleri ve madde bağımlılığı gibi
değişkenlerin suç üzerindeki etkileri de araştırılmalı/araştırılmaya devam
edilmelidir. Ayrıca, il düzeyinde suç yeri, suça etki eden faktörlerin mekânsal
ilişkileri ve suç dağılımının açıklanmasında da ayrıntılı coğrafî çalışmalara
gereksinim bulunmaktadır. Suçun önlenmesi sadece güvenlik güçlerinin görevi
olmamasından yola çıkıldığında, sivil toplum kuruluşlarının bu konuya
katkıları, bireylerin kişisel duyarlılıklarının etkileri de belirlenmelidir.
Teşekkür
Asayiş suçları ile ilgili verilerin
temininde gösterdikleri ilgi ve yardımlardan dolayı Emniyet Genel Müdürlüğü ve
Samsun İl Emniyet Müdürlüğü’ne teşekkür
ederiz.
Kaynakça
AKSOY, H., 2004, “Coğrafi Profilleme”, 3. Coğrafi Bilgi
Sistemleri Bilişim Günleri, 6-9 Ekim 2004, İstanbul.
APPİAHENE-GYAMFİ, J., 2002, “An Analyses
of the Broad Crime Trends and Patterns in Ghana”, Journal of Criminal
Justice, 30, 229-243.
BRANTİNGHAM, P. J., &
BRANTİNGHAM, P. L., 1993, “Environment,
Routine, and Situation: A Pattern Theory of Crime”, Advances in
Criminological Theory, Vol. 5,
pp 259-294.
CHAMLIN M. ve COCHRAN J., 2000. “Unemployment, Economic Theory, and Property
Crime: A Note on Measurement”, Journal
of Quantitative Criminology, Vol. 16, No. 4,
COZENS, P., 2002. “Sustainable Urban Development and Crime
Prevention through Environmental Design for British City”. Cities, 19(2) pp.129-138.
DİE, 2002, İstatistik Yıllığı, Ankara.
DİNÇER, B., ÖZASLAN, M. ve
KAVASOĞLU, T., 2003. İllerin ve
Bölgeleri Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003). DPT. Yay
No: 2671. Ankara.
DÖNMEZER, S., 1994, Kriminoloji, Beta Basım, İstanbul.
FADEI-TEHRANI, R.,, 1990.” Crime, unemployment and poverty”. Mankind
Quarterly; Fall/Winter, Vol. 31 Issue 1/2, p109, 18p,
HARRIES, K., 1999, Mapping Crime: Principle and Practice,
www.ojp.usdoj.gov./nij/pubs-sum/178919. htm USA.
HOJMAN D., 2002. “Explaining Crime in Buenos Aires:The Roles
of Inequality,Unemployment, and Structural Change”. Bulletin of Latin American Research, Vol. 21, No. 1, pp. 121±128,
İÇLİ, T.,
2001. Kriminoloji. Ankara.
KARAKAŞ, E., 2004. “Elazığ Şehrinde Hırsızlık Suç Dağılışı ve
Özellikleri”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.
14(1), 19-37.
KNOX, P., 1994, Urbanization Introduction of Urban Geography, Prentice Hall. USA
PATERNOSTER, R. ve BUSHWAY D., 2001.
“Theoretical and Empirical Work on the
Relationship Between Unemployment and Crime” Journal of Quantitative Criminology, Vol. 17, No. 4, December
TÜMERTEKİN, E., ÖZGÜÇ, N. 1997. Beşeri Coğrafya: İnsan, Kültür, Mekân.
Çantay Kitabevi İstanbul.
UNCHS, 1998, Press Release, World Habitat Day 1998: Safer Cities, CHS/98/05, 13
February.
WARREN, J., and others, 1998, “Crime Scene and Distance Correlates of
Serial Rape”, Journal of Quantitative Criminology,
14(1),pp 1-9.
YANG, B. ve
LESTER D., 1994. “Crime and Unemployment,” Journal of Socio-Economics, Spring/Summer, Vol. 23 Issue 1/2, p215,
8p. İÇLİ, T., 2001. Kriminoloji. Ankara.
YILMAZ, A., 2005. “Türkiye’de İşsiz Nüfus”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.
15(1), s:43-56. Elazığ.
YUEN, B.,
2004, “Safety and Dwelling in Singapore”, Cities,
21(1), pp10-19.
Konya Evden Eve Nakliyat.
URBANCRIMESIN TURKEY:
DISTRUBITIONAND MAINCHARACTERISTICS
Ali YILMAZ*
Semra GÜNAYERGÜN*
Abstract
This paper
analyses urban crimes in Turkey from a geographical perspective. The study aims
at presenting the development and distribution of crimes. Urban crimes are
grouped as crimes against persons and crimes against property, and then, maps
showing the distribution of crimes by cities are prepared. It is seen that
crimes have a tendency to increase all over the country; although differences
in crime rates can be observed among various cities. Crime rates have been
found to be higher in socio-economically developed, highly urbanized and
over-populated cities. It has also been discovered that the rate of crimes
against property is higher in metropolitan cities.
Key Words: Urban crimes, distributions of
crime, person offenses, property offenses
URBANCRIMESIN TURKEY:
DISTRUBITIONAND MAINCHARACTERISTICS
Ali YILMAZ*
Semra GÜNAYERGÜN*
Abstract
This paper
analyses urban crimes in Turkey from a geographical perspective. The study aims
at presenting the development and distribution of crimes. Urban crimes are
grouped as crimes against persons and crimes against property, and then, maps
showing the distribution of crimes by cities are prepared. It is seen that
crimes have a tendency to increase all over the country; although differences
in crime rates can be observed among various cities. Crime rates have been
found to be higher in socio-economically developed, highly urbanized and
over-populated cities. It has also been discovered that the rate of crimes
against property is higher in metropolitan cities.
Key Words: Urban crimes, distributions of
crime, person offenses, property offenses
